Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus ή HPV) είναι η πιο συχνή σεξουαλικά μεταδιδόμενη λοίμωξη και αποτελεί τη βασική αιτία για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ο ιός HPV είναι ιός που προσβάλλει και παραμένει στο δέρμα και στο επιθήλιο των διαφόρων οργάνων, αλλά δεν εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος.

Οι διάφοροι τύποι του HPV μεταδίδονται κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής, αλλά και με την τριβή με μολυσμένα χέρια και αντικείμενα. Επομένως, κάθε σεξουαλικά ενεργό άτομο μπορεί να μολυνθεί από τον HPV. Η χρήση προφυλακτικού δεν αρκεί για την προστασία απέναντι στον ιό, καθώς δεν καλύπτει όλα τα είδη της σεξουαλικής συνεύρεσης. Ο ιός HPV μπορεί να μεταδοθεί ακόμα και όταν ένα μολυσμένο άτομο δεν έχει σημάδια ή συμπτώματα.

Ο HPV κυρίως προκαλεί: α) λοιμώξεις που συνήθως οδηγούν σε καλοήθη οξυτενή κονδυλώματα και β) διάφορους τύπους καρκίνου, ο συχνότερος από τους οποίους είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, των γεννητικών οργάνων, της περιπρωκτικής περιοχής, της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας, του λάρυγγα.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι μολύνσεις από HPV απομακρύνονται μόνες τους από τον οργανισμό. Ωστόσο, εάν ο HPV επιμείνει – συνήθως χωρίς να δίνει φανερά συμπτώματα – μπορεί να οδηγήσει σε ανωμαλίες (δυσπλασία) στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας, οι οποίες μπορεί να εξελιχθούν σε σοβαρότητα από ήπιο, μέτριο, σοβαρό βαθμό έως και σε διηθητικό καρκίνο. Η διαδικασία αυτή, από τη στιγμή της μόλυνσης έως την εκδήλωση καρκίνου μπορεί να διαρκέσει από 10 έως 15 χρόνια.

Όλα τα εμβόλια λειτουργούν καλύτερα αν χορηγούνται σε μικρή ηλικία καθώς και πριν από την έκθεση στον HPV. Ως εκ τούτου, είναι προτιμότερο να χορηγούνται σε παιδιά, ήδη από την ηλικία των 9 ετών και εφήβους διότι στην ηλικία αυτή παρατηρείται η παραγωγή υψηλότερων τίτλων αντισωμάτων. Με βάση τις συστάσεις, τα εμβόλια αυτά είναι πιο αποτελεσματικά πριν την έναρξη της σεξουαλικής ζωής, διότι τα άτομα δεν είναι φορείς κανενός τύπου του ιού, αλλά είναι αρκετά αποτελεσματικά και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ο εμβολιασμός για τον HPV περιλαμβάνεται στις συστάσεις του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών της Ελλάδας και στα κορίτσια, στις ηλικίες 11-18 ετών, χορηγείται δωρεάν μέσω των ασφαλιστικών ταμείων.

Δεδομένου ότι ο εμβολιασμός προλαμβάνει τους καρκίνους των γεννητικών οργάνων αλλά και άλλους σχετιζόμενους με τον HPV καρκίνους αφορά και τα δύο φύλλα. Επιπλέον ο καθολικός εμβολιασμός μπορεί να αποτρέψει την μετάδοση του ιού από άνδρες σε γυναίκες και έτσι να επιφέρει τη λεγόμενη ανοσία της αγέλης.

Ο HPV εμβολιασμός είναι καλύτερα να γίνεται σε παιδιά και εφήβους, αποδείχθηκε όμως ότι προσφέρει προστασία από HPV μόλυνση και σε ενήλικες γυναίκες και άνδρες. Στις οδηγίες προς χορήγηση του HPV εμβολίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχει ανώτερο όριο ηλικίας ενώ στις ΗΠΑ υπάρχει η ένδειξη χορήγησης του εμβολίου σε γυναίκες και άνδρες μέχρι την ηλικία των 45 ετών. Μάλιστα, το καλοκαίρι του 2020 έγινε αποδεκτή στις ΗΠΑ από τον αρμόδιο φορέα (FDA) η ένδειξη για χορήγηση του HPV εμβολιασμού σε άνδρες και γυναίκες μέχρι την ηλικία των 45 ετών για την πρόληψη από τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα.

Το τεστ Παπανικολάου, που συχνά ονομάζεται και Pap test, αναζητά μη φυσιολογικά κύτταρα που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο στον τράχηλο. Το HPV test αναζητά τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας. Στο HPV/Pap cotest, ένα HPV test και ένα Pap test πραγματοποιούνται μαζί. Για έναν ασθενή στο ιατρείο, μια εξέταση HPV και ένα τεστ Παπανικολάου γίνονται με τον ίδιο τρόπο. Και οι τρεις εξετάσεις μπορούν να βρουν πρόδρομες μορφές καρκίνου τραχήλου μήτρας προτού γίνουν διηθητικοί καρκίνοι. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι τα HPV tests είναι πιο ακριβείς και πιο αξιόπιστες μέθοδοι από το Pap test.